Νέα νομοθεσία δωρεάς οργάνων – καμία επιστημονική απόδειξη ότι αυξάνει το ποσοστό δωρεών

Σε συνέχεια της προηγούμενης ανάρτησης,  κι επειδή το θέμα «δωρεά οργάνων και μεταμοσχεύσεις» αφορά συνανθρώπους μας που υποφέρουν για χρόνια και στο τέλος πεθαίνουν αν δε βρουν μόσχευμα, είπα να το ψάξω λίγο περισσότερο να δω αν έχει  πράγματι βοηθήσει αυτή η νομοθεσία σε όσες χώρες έχει εφαρμοστεί. Τα αποτελέσματα της έρευνας είναι εκπληκτικά! Στο επιστημονικό άρθρο Organ Procurement Rates: Does Presumed Consent Legislation Really Make a Difference? στην αρχή γίνεται σύγκριση  των στατιστικών δεδομένων  αρκετών χωρών (με ή χωρίς την επίμαχη νομοθεσία) και στη συνέχεια γίνεται επισκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας και εξετάζονται  αναλυτικά οι παράμετροι επιτυχίας στις χώρες με τα πιο επιτυχημένα μοντέλα.  Έτσι βλέπουμε ότι στο μεν βελγικό μοντέλο:

• Η αύξηση των μεταμοσχεύσεων οφείλεται στην υιοθέτηση αποκεντρωμένης πολιτικής μεταμοσχεύσεων. Αυτό αποδεικνύεται από το γεγονός ότι η αύξηση δωρητών επιτεύχθηκε μόνο από το 1984  που υιοθετήθηκε το αποκεντρωμένο μοντέλο, παρόλο που ο νόμος ίσχυε από το 1981
• Η μόνη επίδραση που είχε ο νόμος, ήταν η αίσθηση αυτονομίας που απέκτησε ο ιατρικός κλάδος στον χειρισμό των διαδικασιών
  

Στο δε ισπανικό και πιο επιτυχημένο μοντέλο στον κόσμο, ο διευθυντής του Ισπανικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων και ιθύνων νους της επιτυχίας, υποστηρίζει ότι δεν έπαιξε ρόλο στην επιτυχία  ο νόμος, αλλά μία σειρά από άλλες παραμέτρους:

Matesanz (2001), after denying the legislative frame any significance, explains what he sees as central to the success of the so-called ‘Spanish model’; which in his view has its roots in a whole set of variables. Among them are said to be important organisational and structural aspects, including a multi-level system of hospital coordinators in charge of coordinating and organising the donation and procurement processes at national, regional and local levels; an efficient system of detection of brain death cases [18] ; a developed training system where hospital coordinators are taught how to interact with the relatives of potential donors as efficiently as possible; a very professionalised approach to public relations, especially as regards the media (hospital coordinators are for instance trained in public relations, in what to say in public and what not, etc). Finally, he adds variables at the more general level of the national health care system are to be considered such, as the number of ICU beds, the amount of money a procurement process costs to a hospital, etc. These are the aspects that in his view other countries might be wise to reflect on if they want to increase their donation rate significantly.

Τέλος, άλλη μία  σημαντική λεπτομέρεια που πρέπει να επισημανθεί για το ισπανικό μοντέλο, είναι ότι τα καλά αποτελέσματα εμφανίστηκαν όχι από το 1979, χρονιά  έναρξης  ισχύος του νόμου, αλλά από το 1989, χρονιά που ιδρύθηκε ο Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων (κάτι που από ότι είδαμε στην προηγούμενη ανάρτηση, ισχύει και στην ελληνική περίπτωση)

Σε άρθρο στο BBC στα πλαίσια διαλόγου που διεξαγόταν το 2008 στη Βρετανία για την υιοθέτηση αυτής της νομοθεσίας ή όχι, βλέπουμε πάλι τα ίδια… και χειρότερα

Why have experts rejected presumed consent in the UK?

The task force charged with looking at this option, which had gathered over 400 pages of evidence from across the world, found little evidence that presumed consent would increase the number of organs available for transplant.

The task force members said that although a system of presumed consent in Spain had been followed by a rise in organ donation, that rise was not thought to be down to the switch, but rather down to better public awareness of donation and confidence in doctors.

They heard from health professionals that there was a significant danger of presumed consent eroding patients’ trust in doctors and put potential donors off.

Brazil adopted a presumed consent law in 1997, with opt out denoted by a note on an ID card or driving licence. The law had to be repealed in 1998, principally because of mistrust of government and accusations of body snatching.

In France, which also has a system of presumed consent, there was an incident in 1992 in which corneas were taken from a 19-year-old road traffic accident victim whose parents had consented to only limited organ retrieval.

The task force said the opt out system also had the potential to undermine the concept of a gift freely given, which is known to be important to both donor families and organ recipients.

It would also be a costly and technically demanding to system to introduce. And there would need to be legal provision relating to children and those lacking capacity to opt out.

Ανακεφαλαιώνοντας, οι κυριότεροι παράγοντες που επηρεάζουν το ποσοστό δωρεών  είναι:

1. Η ύπαρξη Οργανισμού μεταμοσχεύσεων
2. Η αποκέντρωση του συστήματος
3. Η ύπαρξη συντονιστών σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο
4. Ένα αποτελεσματικό σύστημα ανίχνευσης των εγκεφαλικών θανάτων
5. Ένα ανεπτυγμένο σύστημα εκπαίδευσης των συντονιστών στο χειρισμό των συγγενών και στις δημόσιες σχέσεις με τα ΜΜΕ
6. Η ύπαρξη επαρκών μονάδων εντατικής θεραπείας (ΜΕΘ)
7. Η χρηματοδότηση των προμηθειών των νοσοκομείων

Ας εξετάσουμε τώρα τι συμβαίνει στην Ελλάδα.

1.      Υπάρχει και βοήθησε από τη χρονιά της ίδρυσής του να αυξηθούν οι δωρεές
2.      Όχι μόνο δεν είναι αποκεντρωμένο το σύστημα, αλλά οι  υπάρχουσες μονάδες είτε κλείνουν, είτε υπολειτουργούν. Με το κλείσιμο και ξεπούλημα αρκετών δημόσιων νοσοκομείων, προβλέπεται να επιδεινωθεί ακόμα περισσότερο η κατάσταση για την πλειοψηφία των ελλήνων που δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να πληρώσουν τις  πανάκριβες ιδιωτικές υπηρεσίες υγείας.
3.      Δε νομίζω ότι υπάρχει
4.      Δε γνωρίζω
5.      Δεν υπάρχει
6.      Όχι μόνο δεν επαρκούν, αλλά σύμφωνα με ανακοίνωση των νοσοκομειακών γιατρών το 2008, «8.800 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στην Ελλάδα τα τελευταία 4 χρόνια επειδή δεν κατάφεραν να βρουν κρεβάτι για νοσηλεία σε κάποια Μονάδα Εντατικής Θεραπείας!«. Με λίγα λόγια, κάθε χρόνο χάνονται 2.200 άνθρωποι.   Πολύ περισσότεροι από αυτούς που δε βρίσκουν μοσχεύματα και από αυτούς που πεθαίνουν από τροχαία ατυχήματα. Μϊα μικρή κωμόπολη χάνεται κάθε χρόνο.
7.      Εδώ γίνεται κυριολεκτικά λεηλασία. Εξαιτίας των διαπλεκόμενων πολιτικών ηγεσιών του Υπουργείου Υγείας και της νομοθεσίας που έχουν περάσει από το 2001, ο πιο διεφθαρμένος τομέας στην Ελλάδα (μετά τους πολιτικούς), οι γιατροί, έχουν λεηλατήσει κυριολεκτικά τα ασφαλιστικά ταμεία, με τις μίζες εκατομμυρίων που έχουν πάρει τόσα χρόνια από τις φαρμακευτικές εταιρείες.

Με τα συγκεκριμένα δεδομένα και λαμβάνοντας υπόψη το δρομολογούμενο ξεπούλημα των δημόσιων νοσοκομείων, το πιο πιθανό να συμβεί ακόμα και μετά την έναρξη ισχύος του νόμου, είναι η περαιτέρω μείωση των μεταμοσχεύσεων σε ασθενείς που δε θα έχουν τη δυνατότητα να πληρώσουν τις ιδιωτικές υπηρεσίες υγείας. Εννοείται ότι οι μόνοι που θα ωφεληθούν, θα είναι οι ιδιωτικές υπηρεσίες υγείας  και οι πλούσιοι ασθενείς. Και αν υιοθετηθεί η πρόταση των βρετανών για νομιμοποίηση της αγοραπωλησίας οργάνων σε κρατικό επίπεδο, τότε βλέπω μέχρι και να βγαίνει προφητική η ανάρτηση του Greek Rider

Κλείνοντας, παραθέτω ένα άρθρο από το 2008 στην Καθημερινή, στο οποίο διαγράφονται αρκετά από αυτά που έχω ήδη επισημάνει.

Γιατί οι Εντατικές Μονάδες «απορρίπτουν» τα μοσχεύματα

Στην Ελλάδα, παρατηρείται το εξής οξύμωρο: έχουμε το υψηλότερο ποσοστό θανάτων από τροχαία ατυχήματα, αλλά είμαστε η τελευταία χώρα στην Ευρωπαϊκή Ενωση όσον αφορά τη δωρεά οργάνων με πτωματικούς δότες. Σύμφωνα με τον Εθνικό Οργανισμό Μεταμοσχεύσεων, το 2007 πραγματοποιήθηκαν 101 μεταμοσχεύσεις νεφρού από πτωματικό δότη, έναντι 144 το 2006. Τι φταίει;

Σύμφωνα με την επίσημη εκδοχή «εμείς». Οπως συνεχώς τονίζεται, παρά τις εκστρατείες ενημέρωσης, δωρητές οργάνων είναι σήμερα μόνο 91.200 πολίτες (0,8% του πληθυσμού), ενώ και το γεγονός ότι παραμένουμε στους 6 πτωματικούς δότες οργάνων ανά εκατομμύριο πληθυσμού (στην Ισπανία είναι 37) αποδίδεται κυρίως στην άρνηση των συγγενών να συναινέσουν στην αφαίρεση οργάνων των ανθρώπων τους όταν εκείνοι χάνουν τη μάχη με τη ζωή.

Δεν είναι μόνο άγνοια

Ολα δείχνουν όμως ότι οι αιτίες του προβλήματος δεν εξαντλούνται στην «αδιαφορία» ή την άγνοια του κοινού. Καταρχήν, λόγω έλλειψης κρεβατιών στις ΜΕΘ, πολλοί καταλήγουν στα νευροχειρουργικά τμήματα, με αποτέλεσμα να μην ακολουθείται η διαδικασία της δωρεάς. (σ.σ. ο νόμος ορίζει ότι μόνο μέσω των ΜΕΘ μπορεί να γίνει δωρεά). Λίγοι θα παραδεχθούν, επίσης, ότι όταν γίνεται πραγματική μάχη για ένα κρεβάτι στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας, η πρώτη μέριμνα είναι να εξυπηρετηθεί ο επόμενος στη σειρά.. Η «αξιοποίηση» των οργάνων μετά το θάνατο σημαίνει «κατάληψη» του πολύτιμου κρεβατιού για ακόμα περισσότερο καιρό -και εκεί έξω, στους θαλάμους, άνθρωποι πεθαίνουν.

Το 2007 αναφέρθηκαν μόλις 166 δυνητικοί δότες από τις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας, έναντι 179 το 2006, από τους οποίους αξιοποιήθηκαν μόνο οι 64. Από αυτούς μεταμοσχεύθηκαν κατά μέσο όρο 2 όργανα, όταν από έναν δότη μπορούν να σωθούν πάνω από 10 ασθενείς. Δεν είναι τυχαίο επίσης ότι τα μεγαλύτερα νοσοκομεία της Αθήνας αναφέρουν τους λιγότερους δυνητικούς δότες. (οι ΜΕΘ οφείλουν, σε περιπτώσεις εγκεφαλικών θανάτων, να το αναφέρουν στον ΕΟΜ).

Λίγοι θα παραδεχθούν, επίσης, ότι σε πολλές περιπτώσεις, η ενημέρωση των συγγενών. για τη δυνατότητα να δωρίσουν τα όργανα του ανθρώπου τους και να σώσουν άλλους δέκα (τόσα είναι τα όργανα που μπορεί να χρησιμοποιηθούν), γίνεται τελευταία στιγμή, χωρίς δηλαδή να έχει προηγηθεί η προετοιμασία τους για μια τέτοια απόφαση..

«Η πικρή αλήθεια είναι ότι οι ΜΕΘ δεν δίνουν μοσχεύματα. Δεν έχει περάσει αυτή η φιλοσοφία στους γιατρούς» ., λέει στην «Κ» ο κ. Χρήστος Σβάρνας, πρόεδρος του Πανελλήνιου Συλλόγου Μεταμοσχευθέντων εκ Νεφρού (έχει 1.000 μέλη, σε σύνολο 2.400 μεταμοσχευθέντων νεφροπαθών που ζουν στη χώρα μας). «Χρειάζεται ενημέρωση και ευαισθησία. Να λένε στον κόσμο ότι από ένα σώμα μπορούν να ζήσουν 5-10 άνθρωποι».

«Πράγματι, στις ΜΕΘ γίνεται χαμός», έτσι ακριβώς είπε στην «Κ» ο διευθυντής του Νεφρολογικού και Μεταμοσχευτικού Τμήματος του Λαϊκού Νοσοκομείου και πρόεδρος της Ελληνικής Νεφρολογικής Εταιρείας κ. Γιάννης Μπολέτης. «Είναι βέβαιο ότι κάποιοι γιατροί θα έπρεπε να κάνουν μεγαλύτερη προσπάθεια γι’ αυτό το σκοπό.. Υπάρχουν δυστυχώς παραδείγματα γιατρών χωρίς ούτε έναν δότη στο ενεργητικό τους. Από την άλλη, οι γιατροί και οι νοσηλευτές των ΜΕΘ είναι από τους πιο σκληρά εργαζόμενους Ελληνες. Οταν κάποιος αποβιώσει και οι συγγενείς δεχθούν να γίνει δωρεά, αυτό σημαίνει ότι μπορεί να μείνει στο κρεβάτι για ακόμα δύο εικοσιτετράωρα. Οι διαδικασίες είναι χρονοβόρες. Εως ότου ολοκληρωθούν έρχεται η ώρα για την επόμενη εφημερία του γιατρού, έρχεται η ώρα να κοιτάξουν πάλι τους ζωντανούς».

Εχθρικό σύστημα

Χαρακτηριστικό είναι, πάντως, το ότι μόνο στο 15% των περιπτώσεων, οι αρνήσεις. των συγγενών οφείλονται στις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις. Σε ποσοστό 70% οφείλονται στην αγανάκτηση που τους έχει προκαλέσει το ίδιο το σύστημα.. Αξίζει να σημειωθεί επίσης ότι δεν λαμβάνονται όργανα ούτε από τους δωρητές οργάνων. (αυτούς που το είχαν οι ίδιοι εν ζωή δηλώσει στον ΕΟΜ) εάν δεν υπάρχει συναίνεση της οικογένειάς τους.. Εχουν χαθεί άραγε και τέτοια πολύτιμα μοσχεύματα;

«Ο πολίτης θεωρεί το κράτος εχθρό του. -και δικαίως», εξηγεί ο κ. Μπολέτης. «Μπείτε στη θέση κάποιου που έχει το παιδί του χτυπημένο σε τροχαίο. Αυτός ο άνθρωπος, πρώτα από όλα, τα έχει με την αστυνομία. Μετά, ψάχνει ΜΕΘ και δεν βρίσκει. Περιφέρεται σε κρεβάτια σε διαδρόμους. Οταν φτάνει στη ΜΕΘ, του λένε ότι το παιδί του κατέληξε. Κάτω από ένα τέτοιο κλίμα ποιος μπορεί να σκεφτεί θετικά τη δωρεά;». .

Παρωχημένο θεσμικό πλαίσιο

Την ίδια ώρα, όλοι κάνουν λόγο για παρωχημένο θεσμικό πλαίσιο, το οποίο «μπλοκάρει» τις μεταμοσχεύσεις από ζώντες δότες. Μολονότι σε πολλές χώρες του εξωτερικού, επιτρέπεται η δωρεά οργάνων από οποιονδήποτε ζώντα δότη, χωρίς περιορισμό στο βαθμό συγγένειας, στην Ελλάδα ο ισχύον νόμος (2737/99) επιτρέπει τη δωρεά οργάνων μόνο από συγγενή πρώτου βαθμού (δηλαδή, από μητέρα, πατέρα, αδέρφια και σύζυγο). Το σκεπτικό του νομοθέτη ήταν η αποφυγή κρουσμάτων δωρεάς με στόχο τη συναλλαγή. Με το πρόβλημα ωστόσο να έχει χτυπήσει κόκκινο, το αίτημα για εκσυγχρονισμό του θεσμικού πλαισίου ακούγεται όλο και πιο έντονα. «Αυτή τη στιγμή, ένας άνθρωπος μπορεί να θέλει να δώσει το νεφρό του για να σώσει τον ξάδερφό του και να μην μπορεί», σημειώνει ο κ. Χρ. Σβάρνας. «Αυτό που επί χρόνια ζητάμε είναι να επεκταθεί η δωρεά από ζώντες δότες μέχρι τον 4ο βαθμό συγγένειας σε ευθεία και πλάγια γραμμή, τόσο δηλαδή από την πλευρά της οικογένειας όσο και από την πλευρά του συζύγου. Δηλαδή, ο πρώτος ξάδερφος να μπορεί να δώσει στον ξάδερφό του, ο πεθερός στο γαμπρό του, ο παππούς στον εγγονό του. Είναι φοβερό για κάποιον να ξέρει ότι υπάρχει μόσχευμα που μπορεί να τον σώσει και να μην μπορεί να το πάρει».

Εξάλλου, όπως επισημαίνει και ο κ. Γ. Μπολέτης, «ποιος μπορεί να αποκλείσει την περίπτωση συναλλαγής και μέσα στην οικογένεια;». «Εχω την αίσθηση ότι ολίγον εθελοτυφλούμε. Εγώ είμαι υπέρ της διεύρυνσης της δωρεάς χωρίς περιορισμούς. Το κατά πόσο γίνεται για πραγματικά αλτρουιστικούς λόγους ή όχι μπορεί να το ελέγχει μια ανεξάρτητη επιτροπή, με μέλη που δεν θα έχουν σχέση ούτε με τον ΕΟΜ ούτε θα είναι γιατροί. Σε κάθε περίπτωση ο κόσμος πρέπει να πιστέψει ότι η δωρεά μετά θάνατον είναι καλό πράγμα. Δημιουργεί ένα δίκτυο προστασίας που μπορεί να βοηθήσει κι εμάς τους ίδιους κάποια στιγμή. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι κάποιος πρέπει να κινήσει τα νήματα. Και αυτός πρέπει να είναι η Πολιτεία. Σήμερα, δυστυχώς, δεν ανταποκρίνεται».

Χορός εκατομμυρίων πίσω από τις αιμοκαθάρσεις

Πριν από περίπου έναν χρόνο, δύο βουλευτές του ΠΑΣΟΚ, που γνωρίζουν πολύ καλά τα προβλήματα του χώρου, καθώς είναι και οι ίδιοι μεταμοσχευθέντες νεφροπαθείς, οι κ.κ. Δ. Πιπεργιάς και Γ. Διαμαντίδης, κατέθεσαν στη Βουλή πρόταση νόμου για τις μεταμοσχεύσεις.

Αυτή προέβλεπε, μεταξύ άλλων, τη διεύρυνση των βαθμών συγγένειας μέχρι και τον 4ο βαθμό, αλλά και να επιτρέπεται σε άτομα που συνδέονται συναισθηματικά με το συγγενή να είναι δότες, μετά από γνωμοδότηση επιτροπής. Μολονότι η πρόταση είχε τύχει καθολικής αποδοχής, ενώ είχε εξασφαλιστεί και η συναίνεση του μακαριστού Αρχιεπισκόπου Χριστόδουλου («Εμείς θα είμαστε οι πρώτοι που θα γίνουμε δωρητές οργάνων», είχε πει στους δύο βουλευτές), τελικώς δεν έγινε δεκτή. Τότε, ωστόσο, ο υπουργός Υγείας κ. Δ. Αβραμόπουλος είχε δεσμευθεί ότι εντός ενός μηνός θα κατέθετε νομοσχέδιο για τη βελτίωση του θεσμικού πλαισίου που διέπει τις μεταμοσχεύσεις, το οποίο θα ενσωμάτωνε πολλές από τις διατάξεις της πρότασης νόμου. Εχουν περάσει 11 μήνες και τίποτα.

Μιλώντας στην «Κ» ο Γιάννης Διαμαντίδης, βουλευτής της Β΄ Πειραιά, είναι καταπέλτης. «Ηταν αναμενόμενο. Πίσω από την ιστορία της αιμοκάθαρσης παίζονται εκατομμύρια. Υπάρχει αντίδραση από οργανωμένα κέντρα να μη γίνει πιο ευέλικτο το σύστημα της δωρεάς οργάνων και να συνεχίζεται η κατανάλωση σε φίλτρα, φάρμακα, μηχανήματα.. Διαφορετικά δεν εξηγείται. Δεν είναι δυνατόν ο ελληνικός λαός, ένας λαός βαθιά συναισθηματικός, να είναι τελευταίος στην Ε.Ε. Να μην μπορούμε να ξεφύγουμε από αυτό το τέλμα. Είναι βέβαιο: η κατάσταση διαιωνίζεται επειδή κάποιους συμφέρει».